Chuyện Sài Gòn và sách ‘trước Bảy Lăm’

Chuyện Sài Gòn và sách ‘trước Bảy Lăm’

Nguyễn Vĩnh Nguyên

Hồi tưởng về một thời hoàng kim của sách xưa, báo giấy trên phố sách cũ  Trần Nhân Tôn, Sài Gòn

Có cuốn mới tinh, có cuốn rách bìa, đa số thì ố vàng và đã nhạt màu mực. Mỗi cuốn sách một số phận, trôi nổi qua biết bao biến cố, bỗng một hôm trở về với người sưu tầm, người đọc như những báu vật của thời gian… Gọi đó là “sách Sài Gòn trước Bảy Lăm.”

Trên đường sách Sài Gòn giữa Quận Một ngày nay, có mấy kiosk bán sách cũ Sài Gòn xuất bản trước 1975. Ngoài sách, các ấn phẩm của thời kỳ này như báo chí, bản đồ, post-card và tờ nhạc cũng xuất hiện trở lại một cách công khai.

 

Quán Sách Mùa Thu là nơi có hàng ngàn đầu sách đầy bất ngờ tụ về từ những thư viện gia đình khóa kín gần nửa thế kỷ. Nếu các ông Duyên Anh, Phạm Công Thiện mà sống lại, dạo bước qua mấy chỗ này hẳn sẽ bất ngờ vì tác phẩm của mình còn được đám hậu duệ sưu tầm đủ. Các sách văn học, triết học, chính trị… đình đám của một thời kỳ xuất bản tự do đã trở lại với độc giả hôm nay, bằng chính nguyên bản như mới, được người bán trau chuốt giữ gìn, đóng bìa, may lại gáy. Màu giấy vàng, lối làm bìa sách thanh nhã của một thời… khoác lên những giá sách quý một màu thời gian sâu thẳm.

Trong một cuộc triển lãm sách cũ do các bạn sưu tập tổ chức, tôi đã gặp một độc giả năm xưa đứng khóc ròng như trẻ thơ khi cầm trên tay cuốn sách “Quốc Sử” của Lớp Nhất, vì cuốn sách gợi nhớ đến một người bạn chung lớp đã bỏ xác trên biển hồi sau 1975.

Sách chạm vào ký ức của từng người theo một cách thế riêng, âm thầm. Tôi cũng từng dẫn những bạn bè lớn tuổi đến đây sau nhiều năm xa nước, họ mân mê những bản sách cũ đã trôi dạt qua những biến cố lịch sử như chính cuộc đời họ, mà quên cả thời gian trở về với thực tại.

NHỮNG QUYỂN SÁCH CŨ “SÀI GÒN TRƯỚC 75” NAY Ở ĐÂU? | Kẻ Đi Tìm 

Giáo sư thiên văn học Trịnh Xuân Thuận (thứ hai, trái) và sử gia Philippe Papin tìm hiểu về sách xuất bản tại Sài Gòn trước 1975 tại Quán Sách Mùa Thu trên đường sách Sài Gòn. (Hình: Nguyễn Vĩnh Nguyên)

Gặp lại sách là gặp lại những người bạn thân thiết đã trải qua biết bao thăng trầm dâu bể. Những cuốn sách cũ khơi gợi lại kỷ niệm và gợi nhắc những ký ức đẹp đẽ hay đau buồn. Những quyển sách cũ lặng lẽ nối chuyện thời cuộc và ký ức cá nhân đã trở nên là một.

Vào khoảng thời gian sau 1975, nhiều người kể lại rằng, nhiều tủ sách, kho sách Sài Gòn đã bị đẩy ra vỉa hè để đốt. Một kiến trúc sư nói với tôi trong nước mắt rằng, cha anh đã phát điên bởi vì thương sách. Ông ta nhìn cái cảnh những cuốn sách mình nâng niu trân quý trở thành mồi cho ngọn lửa trong suốt vài ngày trời mới hết, và nghĩ mình chỉ còn một con đường hoặc ra đi hoặc tự sát.

Nhưng ở vào thời kỳ đó, đâu chỉ ba của bạn tôi, nhiều người đã phải lựa chọn. Họ phải chôn xuống đất những gì chế độ mới coi là “tàn dư” để bảo toàn mạng sống và tránh những liên lụy cho người thân. Sau cùng người ta đã chọn những cách thế tồn tại trong một hoàn cảnh đầy ngặt nghèo và khốc liệt. Người nâng niu sách như những hiện thân của giá trị văn hóa, của đời sống thanh tao làm sao không đau đớn phát điên cho được khi phải lựa chọn thiêu sách để tự cứu lấy mình.

Ấy vậy mà bằng những phương cách nào đó thật lạ lùng, những cuốn sách cũ của một thời đã lách qua những cơn bão lửa của thời cuộc để neo giữ một tinh thần, tái hiện một vàng son. Những pho sách qua thời gian đã làm toát lên một phong vị văn hóa khó lẫn, một sự quyến rũ như người giàu có trải nghiệm đang kể câu chuyện cuộc đời mình, đầy mê hoặc

Chuyện Sài Gòn và sách 'trước Bảy Lăm'

Sách cũ xuất bản trước 1975 có sức hấp dẫn đặc biệt đối với người đọc ngày nay. (Hình: Nguyễn Vĩnh Nguyên)

Đã có lúc, đâu chừng mươi mười năm trước, dân sưu tầm những sách “trước Bảy Lăm” còn rón rén rụt rè. Tôi còn nhớ thời đó, một tập thơ của Thanh Tâm Tuyền còn được đem ra đấu giá trong giới chơi sách, trong tình trạng lén lút vì sợ bị an ninh theo dõi tịch thu. Sau đó, một tờ báo đã bị nhắc nhở vì đăng bản tin bán đấu giá sách có nhắc đến tên một nhà thơ Sài Gòn cũ. Nhưng nhu cầu quy hồi những giá trị thuộc về văn hóa một thời đã dẫn dắt thị trường sách cũ theo một chiều hướng lạ lùng. Nó buộc những gọng kìm bấy lâu khóa chặt phải mở ra để văn hóa được liền lạc.

Về Sài Gòn bây giờ đi tìm sách cũ, sẽ không lạ gì chuyện các nhà sưu tầm, giới chơi sách cho đến buôn bán sách cũ đa phần là trẻ. Nhiều người sinh ra sau 1975, nhưng họ có một thao thức, bằng cách này cách khác, làm cho những di sản của một thời kỳ xuất bản được xuất hiện lại một cách tự nhiên, công khai, không rón rén. Họ nói về lịch sử xuất bản, tiểu sử các tác giả… một cách thông thạo như thể những người đã đắm mình trong sinh khí văn hóa một thời Sài Gòn.

Cùng với các nhà sách offline, các diễn đàn sách xưa trên mạng cũng nhộn nhịp. Thông tin về từng đầu sách được giới thiệu trở lại một cách chi tiết. Như vậy, những ai chuyên tìm kiếm sách cũ có thể hình dung đến một không gian riêng mà đám an ninh không muốn dây vào cấm đoán nhưng cũng không công khai thừa nhận. Từ nguồn sách này, sẽ phát lộ nhiều chất liệu quý để thấy rõ những giá trị tinh hoa của trí thức, văn nghệ sĩ Sài Gòn thời kỳ đã qua. Chúng như những chứng tích này sẽ giúp người đọc hôm nay có một cái nhìn thấu suốt, khách quan về một giai đoạn văn hóa.

NHỮNG QUYỂN SÁCH CŨ “SÀI GÒN TRƯỚC 75” NAY Ở ĐÂU? | Kẻ Đi Tìm

Mải mê đọc sách. (Hình: Dân Huỳnh/Người Việt)

Nhiều cuốn sách cũ đã được giới xuất bản tìm cách tái bản. Trường hợp tác phẩm của các nhà văn Nguyễn Thị Thụy Vũ, Bà Tùng Long, Du Tử Lê, Võ Phiến, Lê Tất Điều hay Dương Nghiễm Mậu… được giới làm xuất bản sinh sau đẻ muộn tìm kiếm ấn bản gốc từ những kho sách cũ như vậy để nhập liệu, làm văn bản và tìm cách tái bản. Dù việc này cũng chưa thật sự suôn sẻ trong bối cảnh kiểm duyệt xuất bản, nhưng những nỗ lực khai thông các trở lực để đặt một gạch nối hôm nay với hôm qua trong văn hóa Sài Gòn, ở giai đoạn này, đáng được nhìn với ánh mắt hoan hỉ hơn xét nét nghiệt ngã bởi những định kiến.

Quá khứ không còn biến thành những thêu dệt huyền hoặc, những cuốn sách cũ nói với hôm nay về thực tại của văn hóa hôm qua một cách chi tiết. Cho dù, chúng trở thành những báu vật (và được định giá rất cao so với sách mới xuất bản) nhưng những người cần vẫn không ngại ngần để đón về một di chỉ của ký ức.

Đi qua thời gian và những thăng trầm, những cuốn sách cũ “Sài Gòn trước Bảy Lăm” đang quay trở lại trong đời sống hôm nay thật lộng lẫy, huy hoàng, điều mà có lẽ nhiều người viết ra chúng, người ấn hành chúng, người bảo vệ chúng trong những kho tàng ẩn mật khó hình dung được.

Nói mỗi cuốn sách có một số phận, là đúng. Như người Sài Gòn, mỗi người một cách thế phiêu dạt cùng thành phố, cùng thời cuộc. Tiếng nói, ngôn từ của người một thời đã được ghi trên giấy, kinh qua những biến cố, đã không hư nát và chìm vào thăm thẳm thời gian, mà còn vang vọng, bằng cách này, cách khác. Dù trong lặng lẽ, thì vẫn là những chứng tích của một khoảnh khắc bừng sáng trong thời gian.

Đó chẳng phải là điều đáng để vui, dù là vui trong nước mắt?!

 

(Nguyễn Vĩnh Nguyên)

 

*******

Điểm tên những hiệu sách cũ... thách thức thời gian ở Sài Gòn

Mặc các hiệu sách mới dần chiếm ưu thế, các cửa hiệu sách cũ vẫn khiêm tốn tồn tại mặc thời gian phủ bụi trên những trang giấy đã ố màu. Vì sách cũ, có một vị trí riêng.

Trong bài viết này, chúng tôi giới thiệu qua một số tiệm sách quen thuộc ở Sài Gòn với người mua sách, như một nhắc nhớ cho những ai yêu sách, muốn thưởng thức cái mùi xưa cũ của sách, của giấy, và trên hết, của thời gian.

 
Sach cu Sai Gon anh 1
 
Sài Gòn rộng lớn bây giờ, trên các cung đường ta qua, dễ bắt gặp những nhà sách lớn có thương hiệu khắp trong Nam ngoài Bắc, chiếm lĩnh vị trí đắc địa trên những con đường đông đúc. Mừng chứ, người Sài Gòn vốn hào phóng, sẵn sàng dành hầu bao cho những cuốn sách ưa thích. Nhưng bên cạnh những nhà sách lớn với hàng hà sa số đầu sách mới cùng những dịch vụ tiện ích đi kèm, nếu nhớ tiếc những gì xưa cũ, ta vẫn bắt gặp đâu đó, những hiệu sách cũ với diện tích khiêm tốn và cũ mèm như bảng hiệu lâu thay của nó, kiên gan tồn tại cùng thời gian.
 
Sach cu Sai Gon anh 2
 
Chừng hơn 10 năm trước khi ta có nhu cầu mua sách cũ, có thể dong xe đảo qua những con đường là thủ phủ của các tiệm sách cũ như Trần Huy Liệu (quận Phú Nhuận), Trần Nhân Tôn (quận 5), Lê Quang Định (quận Bình Thạnh), Nguyễn Thái Sơn (quận Gò Vấp), Nguyễn Thị Minh Khai (quận 3), Cách Mạng Tháng Tám (quận 10)... thì hiện nay, các tiệm sách cũ dần vắng bóng theo thời gian. Nơi đường Nguyễn Thái Sơn chỉ còn duy nhất một tiệm sách cũ mà bà chủ tiệm trung niên dành thời gian nhiều cho việc xem phim hơn là bán sách vì ít khách đảo qua, đường Nguyễn Thị Minh Khai chỉ còn hai hiệu sách cũ. Khá khẩm hơn, là đường Trần Nhân Tôn, Trần Huy Liệu.
 
 
Sach cu Sai Gon anh 4
 
Lợi thế của tiệm ở chỗ đây cũng là nhà riêng nên không phải thuê mặt bằng. Vợ chồng chủ tiệm vốn là giáo viên về hưu, yêu sách cũ và theo nghề bán sách từ năm 1986. Đường Trần Huy Liệu một thời là con đường sách cũ với nhiều hiệu sách, nhưng qua thời gian, tiền thuê mặt bằng ngày một tăng, các tiệm sách cũ trên con đường này chỉ còn đếm trên đầu ngón tay như hiệu sách Thiên Thanh, nhà sách Tín Nghĩa, cửa hàng 190 Trần Huy Liệu...
 
Sach cu Sai Gon anh 5
 
Hiện nay, đường Trần Nhân Tôn, quận 5 là con đường còn nhiều tiệm sách cũ nhất của Sài Gòn. Ngoài cửa hàng sách Tấn Phương (số 29) còn nhiều tiệm sách cũ khác như sách cũ Minh, sách cũ Phước Hậu, sách cũ Khải Vinh... Riêng hiệu sách Tấn Phương có mặt ở đây từ năm 1999, chủ tiệm nối nghiệp bán sách từ cha mẹ khi gia đình còn bán sách ở con đường sách Đặng Thị Nhu, quận 1. Sách liên tục được mua vào hoặc bán ra nên chủ tiệm phải để sách tràn cả xuống nền nhà. Bù lại khi bạn cần mua sách nào, chủ tiệm có thể tìm cho bạn ngay nếu có.
 
Sach cu Sai Gon anh 6
 
Người mua sách cũ tự do hoặc đứng, hoặc ngồi bao lâu tùy thích để tìm cuốn sách mình cần. Ngoài bán sách tại tiệm, chủ sách cũng đã tiếp cận rộng rãi người mua qua Facebook được 3 năm nay và tỏ ra là người bán hàng rất có duyên nên có nhiều khách mối. Nguồn sách của các tiệm ở đây chủ yếu từ những người thu mua ve chai, sách các gia đình hoặc thư viện thanh lý. Với những sách bao cấp giấy đen, giá cả rất phải chăng. Những đầu sách cũ hiếm trước 1975 hầu như tiệm sách cũ nào trên cung đường này cũng đều có. Tuy nhiên vì quý hiếm, giá trị về nội dung cũng như nhu cầu sưu tầm của nhà chơi sách nên giá khá cao, có những bộ sách được bán vài triệu đồng là việc rất bình thường.
Sach cu Sai Gon anh 7 
Nằm trên Đường sách góc đường Hai Bà Trưng - Nguyễn Văn Bình, khu sách cũ được ra đời chưa lâu với các tiệm sách cũ góp phần làm phong phú thêm sự lựa chọn cho độc giả khi đến đường sách. Điểm ưu thế của các tiệm sách cũ là không gian thoáng mát, nằm trên cung đường sách, tiệm sắp xếp ngăn nắp, sạch sẽ, đầu sách phong phú nên thu hút lượng lớn người mua tìm đến chọn sách. 
 
Sach cu Sai Gon anh 8
 
 
Đến với Đường sách chủ yếu là độc giả trẻ. Nhưng khu sách cũ ở đây vẫn đón một lượng lớn độc giả tìm đến, bởi một trong những ưu thế của sách cũ lại chính là ở độc giả của nó, những trí thức, những người người từ tuổi trung niên trở lên. Vì thế ta sẽ không lạ gì khi bắt gặp những hình ảnh như trong hình với cụ già cẩn thận lật giở từng trang sách cũ vừa để xem nội dung, vừa như nhớ một thời kỷ niệm đã qua với sách cũ sờn mép, giấy đen.
 
 Sach cu Sai Gon anh 9
Nếu như khoảng 10 năm trước, đường NTMK khu vực gần vòng xoay ngã Sáu cho đến Bệnh viện Từ Dũ tập trung nhiều tiệm sách cũ, thì nay chỉ còn lác đác các tiệm Quang Huy, cửa hàng sách 470. Là một trong những tiệm còn bám trụ lại nơi đây, cửa hàng sách 470, quận 3 thu hút người mua ở sự phong phú thể loại sách cùng sự sắp xếp gọn gàng, ngăn nắp các thể loại sách theo từng chủ đề. Nhờ đó người mua dễ dàng tìm được mảng sách yêu thích. Giá bán của tiệm khá hợp túi tiền, chủ tiệm lại thường giảm giá cho những khách quen.
 
Sach cu Sai Gon anh 10

Sách cũ không như đa phần hàng hóa thông thường càng để lâu càng mất giá. Ngược lại, sách cũ càng cũ xưa về mặt thời gian, càng ít về mặt số lượng lại càng quý hiếm và có giá cao. Có thể làm một minh chứng giản đơn cho giá trị của sách cũ qua 3 đầu sách được mua tại cửa hàng sách 470. Trong hình là bộ 5 tập Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam (Nguyễn Đổng Chi) in năm 1994, giá 100.000 đồng, cuốn Sưu tập Nguyễn Thái Bình (Huỳnh Ngọc Trảng, Cao Tự Thanh) in năm 1984 giá 70.000 đồng. Nhưng bộ Việt Nam sử lược (Trần Trọng Kim) in năm 1971 giá tới 800.000 đồng. Lần giở những trang sách cũ, dù giấy có thể đen, có thể nhám, chữ khó đọc, gáy long hay bìa sờn mép nhưng lại có cái thú riêng của nó, không chỉ từ giá trị nội dung, mà dấu thời gian cũng in đọng trên đó.

 

 Huỳnh Trúc Lập sưu tầm & tổng hợp

Tiệm Sách Cũ ở Tp. Huế, Huế | Foody.vn

Chỉnh sửa lần cuối vào %PM, %13 %905 %2022 %16:%03
back to top